Łuk Geodezyjny Struvego

Południk Struvego o długości około 2820 km to dowód zaawansowanego rozwoju nauk o Ziemi. Celem tego XIX-wiecznego projektu naukowego było jak najdokładniejsze zbadanie i ustalenie rozmiarów i kształtu naszej planety. Zgodna współpraca monarchów i naukowców z wielu krajów doprowadziła do realizacji ważnego dla naszej cywilizacji projektu – precyzyjnego zmierzenia najdłuższego południka geograficznego Ziemi. To osiągnięcie bez wątpienia miało szczególny naukowy wpływ na wykonywanie kolejnych pomiarów, nawet po stu latach od jego powstania.

Południk Struvego to przede wszystkim narzędzie pomiarowe, stworzone specjalnie z myślą o obliczaniu konkretnych parametrów Ziemi np. jej kształtu, rozmiaru, czy długości południka. Punkty pomiarowe Południka Struvego rozciągają się od historycznego miasta Izmaił przy ujściu Dunaju nad Morzem Czarnym do latarni morskiej w Fuglenes nad Oceanem Arktycznym u wybrzeży północnej Norwegii. Południk nakreślony pomiędzy południową Ukrainą i północną Norwegią łączy 10 obecnych państw: Ukrainę, Mołdawię, Białoruś, Litwę, Łotwę, Estonię, Rosję, Finlandię, Szwecję i Norwegię. Co ciekawe, przebieg południka Struvego pokrywa się mniej więcej z geograficzną granicą między Europą zachodnią i wschodnią.

Południk Struvego składa się z łańcucha 258 trójkątów tworzących sieć triangulacyjną i 265 głównych punktów pomiarowych. Te unikalne obiekty oznaczone są różnymi symbolami, np. wywierconymi otworami w kamieniach, metalowymi krzyżami, specjalnie postawionymi obeliskami, tablicami informacyjnymi, itp.

Ważną datą dla tego obiektu był 2005 rok, gdy Południk Struvego wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO na mocy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego (dalej zwanej Konwencją dziedzictwa światowego). Na listę UNESCO wpisano 34 punkty pomiarowe, a 3 z nich znajdują się na terytorium Litwy. Te punkty sieci geodezyjnej wybrano w Instytucie Geodezji Wileńskiego Uniwersytetu Technicznego im. Giedymina oraz w Urzędzie ds. środowiska przy Ministerstwie Rolnictw. Należą do nich:

Mieszkańce (starostwo Niemenczyn, rejon wileński)
Biereśniaki (starostwo Niemież, rejon wileński)
Gireišiai, (rejon rokiszecki)
Wszystkie wymienione powyżej punkty pomiarowe posiadają słupy oznaczeniowe z symbolem UNESCO.

F. G. W. STRUVE

Południk nosi nazwę Struvego od nazwiska astronoma Friedricha Georga Wilhelma Struve, który stworzył metodykę obliczania długości południków. Naukowiec żył na przełomie XVIII-XIX wieku i przez ponad 20 lat pracował w obserwatorium astronomicznym na uniwersytecie Tartu w Estonii.

Południk Struvego to pas trójkątów triangulacyjnych o długości 2820 km, który przebiega przez 10 europejskich krajów. Triangulacja (z łac. triangulum– trójkąt) to ustalanie położenia punktów geodezyjnych za pomocą tworzenia łańcuchów mierzalnych trójkątów na powierzchni Ziemi. Jest to metoda pomiarów, która pozwala tworzyć plany topograficzne i mapy. Z tego wynika, że triangulacja opiera się na sieci trójkątów i obliczeniach kątów między sąsiednimi punktami. Wierzchołki trójkątów zostały oznaczone specjalnymi znakami, które informują o tym, że należą do punktów pomiarowych Południka Struvego.

Najstarszy odcinek sieci trójkątów został zbudowany w guberni wileńskiej w latach 1816-1821. Prace pomiarowe oraz badania naukowe nadzorował tutaj wojskowy armii carskiej Karl Tenner, z pochodzenia Estończyk. Natomiast profesor F. G. W. Struve z prywatnej inicjatywy zorganizował prace wykonawcze na terytorium Estonii i Łotwy w latach 1822-1831. Rezultaty obu projektów pomiarowych zostały połączone w około 1830 roku, kiedy to również przyłączono pozostałe odcinki sieci trójkątów w innych krajach.

Profesor Struve usystematyzował rezultaty otrzymane na podstawie badań naukowych mających na celu obliczenie południka Struvego i opisał je w pracy pt. „Arc du Méridien 25°20’” (Południk 25°20′). Warto podkreślić, że te obliczenia z XIX wieku były wówczas najdokładniejsze i opierano się na nich przez całe stulecie, obliczając i precyzując wymiary Ziemi metodą triangulacji.

Wyjątkowa wartość społeczna

W 2005 roku, w rezultacie starań dziesięciu współpracujących ze sobą krajów, Południk Struvego został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Uznano, że to obiekt historyczny o wyjątkowej wartości społecznej. Według Konwencji dziedzictwa światowego, wyjątkowa wartość społeczna to unikalne znaczenie kulturalne lub przyrodnicze, które nie jest ograniczone do jednego państwa, a ma zasięg międzynarodowy. Ponadto, podkreśla się wagę i aktualność takich wartości nie tylko dzisiaj, ale także dla przyszłych pokoleń.

Warto zaznaczyć, że obiekty o znaczeniu krajowym lub lokalnym nie podlegają automatycznie wpisaniu na listę dziedzictwa światowego. Tylko kryteria ustalone przez Komitet konwencji i regularnie sprawdzane mają wpływ na ogłoszenie danego obiektu, jako mającego wyjątkową wartość społeczną dziedzictwem światowym.

Według kryterium II, współpraca naukowców i monarchów z różnych krajów na rzecz rozwoju nauki to wyjątkowy przykład rozpowszechniania wartości ludzkich. Badania Południka Struvego wpłynęły na rozwój nauk o Ziemi. Rezultatem badań były pierwsze dokładne obliczenia, które pomogły określić kształt i rozmiar naszej planety.

Według kryterium IV, unikalnego znaczenia nadaje zespół technologiczny, stosujący specjalną metodykę obliczeniową i mający wpływ na rozwój nauk o Ziemi. Co ciekawe, punkty pomiarów geodezyjnych są traktowane jako nieruchomość i niematerialna część tej technologii pomiarowej.

Według kryterium VI, południk geodezyjny i jego punkty pomiaru są oczywistym i bezpośrednim dowodem na zainteresowanie ludzi światem. Ponadto, podkreślany jest tutaj związek z teorią Izaaka Newtona o nieregularnym kształcie kuli ziemskiej, który przyczynił się do poszukiwań dokładnych pomiarów Ziemi.