Stary Cmentarz Żydowski w Niemenczynie

W miejscu, gdzie Niemenczynka wpływa do Wilii, około 20 km na północny-wschód od Wilna, leży Niemenczyn. Miasteczko, które wzięło nazwę od rzeczki, wcześniej przez słowiańskie plemiona było nazywane Niemenczynem. Od centralnego placu, na którym stoi pałac kultury, otwiera się wspaniała dolina Wilii.

Znaleziska archeologiczne poświadczają, że te okolice były zamieszkane już od I wieku n.e. Odkryto je u podnóża wzgórza zamkowego, które znajduje się niedaleko osiedla. W XIII wieku na wzgórzu zamkowym stał potężny zamek obronny króla Mendoga.  Wiadomo, że mieszkańcy okolic Niemenczyna wiele razy ścierali się z władzą carską , przez co mężczyzn zapłaciło najwyższą cenę.

W okresie II wojny światowej Niemenczyn był świadkiem bardzo bolesnych wydarzeń. W szczególnie okrutnym 1941 roku ucierpiało wielu lokalnych mieszkańców. Setki Litwinów, Polaków i osób innych nacji zostało zamordowanych lub zesłanych na Sybir. Największą ranę podczas wojny pozostawił Holocaust. Społeczność żydowska, która od dawna mieszkała w Niemenczynie i okolicach, zginęła od strzałów nazistów i ich lokalnych pachołków. Jakby tego było mało, spalono żydowską synagogę i szkołę.

W lesie niemenczyńskim postawiono pomnik ku czci żydowskich ofiar ludobójstwa. Co roku pod pomnikiem odbywa się Dzień Pamięci Ofiar, na który przybywają nie tylko miejscowi mieszkańcy, lecz także członkowie wspólnoty żydowskiej z dalszych stron oraz z Izraela i innych państw (zwłaszcza z USA i Wielkiej Brytanii).

Oprócz pomnika ofiar Holocaustu, w Niemenczynie jest jeszcze jedno miejsce związane z tragicznym losem tego narodu – stary cmentarz żydowski. To miejsce ma duże znaczenie nie tylko dla wspólnoty żydowskiej. Jest to także ważny pomnik przeszłości, który należy przekazać potomnym.

20.09.1941

Trzy kilometry na zachód od Niemenczyna, wśród sosen, stoi marmurowy pomnik z napisem w języku litewskim i jidysz, który brzmi: „W tym miejscu 20 września 1941 r. hitlerowcy i ich poplecznicy zamordowali 403 Żydów”. Unicestwiono tam niemal całą społeczność Żydów niemenczyńskich.

Wcześniej nie można było i niechętnie mówiono o historiach i wspomnieniach, w których rozstrzeliwano ludzi lub wydawano Żydów. Dzisiaj ludzie chętniej otwierają się, dzięki czemu można zebrać więcej informacji historycznych i świadectw ludzi o tym, kto wówczas pomagał prześladowanym i skazanym na śmierć współobywatelom. Aby upamiętnić ratujących życie Muzeum Jad Waszem w Izraelu, umieszcza się ich nazwiska na pamiątkowej liście.

Holocaust

W języku greckim olos znaczy „cały“, a καυsτόs – „wypalony“. W języku hebrajskim Holocaust jest określany jako HaShoahalbo „zagłada”. Często używa się również terminu Szoa.

Ludobójstwo na terenie Litwy rozpoczęło się już w pierwszych miesiącach wojny. Do pomocy Naziści często wykorzystywali lokalną policję, zwłaszcza do łapanek Żydów lub planowanych wysiedleń do obozów pracy. Żydów najczęściej gromadzono w centrum na placach i konfiskowano im rzeczy osobiste. Następnie mężczyzn rozdzielano od kobiet, dzieci i ludzi w podeszłym wieku.

Masowe morderstwa Żydów były najczęściej wykonywane w pobliskich lasach. Skazani na śmierć musieli sami wykopywać głębokie doły, a potem padały strzały… Aby uniknąć buntów, mężczyzn zabijano na początku. Oddziały nazistowskiej SS i miejscowi poplecznicy po zakończonej egzekucji dzielili łupy zebrane od zamordowanych ofiar.

Masowa zagłada wspólnoty żydowskiej podczas II wojny światowej była prowadzona prawie we wszystkich państwach europejskich. Według szacunków, podczas wojny życie straciło około 6 milionów Żydów. Na Litwie liczba ofiar pochodzenia żydowskiego wyniosła 200 tysięcy. To oznacza, że wymordowano większą część tej wspólnoty na Litwie.

Holocaust to bolesna tragedia historii XX wieku. Tysiące Żydów litewskich, mieszkających na tych ziemiach od stuleci, pozostawiło wartościową spuściznę kulturalną. Straciliśmy wielu artystów, naukowców i innych błyskotliwych osobowości. 23 września to na Litwie coroczne święto ofiar ludobójstwa – odwiedza się wtedy miejsca masowych egzekucji, jak również wspomina zmarłych, ich imiona i osiągnięcia.

Stary cmentarz żydowski

Dość liczna wspólnota żydowska w Niemenczynie i okolicach mieszkała tu już w XVII wieku. Pod koniec XIX wieku Żydzi stanowili około trzech czwartych mieszkańców wsi. O życiu wspólnoty w Niemenczynie świadczy stary cmentarz żydowski, który obecnie jest ważnym pomnikiem historii narodu żydowskiego. To jakby ślad, który pozostawiła wspólnota, część tożsamości kulturowej. Znajdują się tutaj nagrobki z różnych czasów historii, o różnych kształtach i wielkości, wykonane z różnorodnych materiałów. Na grobowcach widać napisy w języku hebrajskim. Choć stary cmentarz żydowski znajduje się na liście pomników kultury, obecnie większość nagrobków jest zniszczona, popękana lub wywrócona.