Spacer po parkach dworskich

Muzeum w młynie i dwór w Lubawie

Dwór lubawski należy do najstarszych dworów na Litwie, o którym źródła pisane wspominają już od XVI w. Pierwsze księgi skarbowe Króla Polski i Wielkiego Księcia Litwy Zygmunta Augusta mówią o ówczesnych pracach remontowych przy stawach rybnych. Pod względem gospodarczym dwór lubawski stał na bardzo wysokim poziomie i zaopatrywał dwór królewski w Wilnie.

Zespół dworny w Lubawie cechował się szczególnie bogatymi zasobami naturalnymi. Do dworu należało dużo stawów rybnych w regionie Malackim, jak również kilkaset hektarów lasu w Niemenczynie i Ławaryszkach. Jest to szósty obszar leśny co do wielkości na Litwie. Las obfituje nie tylko w drewno, ale także w faunę. Często polowano w nim na łosie i sarny oraz zbierano mnóstwo owoców leśnych i grzybów (z czego najwięcej borowików). Co ciekawe, pracownicy dworu mogli swobodnie zbierać owoce i grzyby, podczas gdy przyjezdni musieli nabyć specjalną przepustkę od leśniczego w Lubawie.

W dawnych czasach dwór był jednostką administracyjną (starostwem). Do połowy XX w. dwór należał do kilku ważnych litewskich osobistości. Lubawa słynęła nie tylko z bogactw naturalnych, ale także z żyjących tutaj utalentowanych reprezentantów kultury, którzy dbali o dwór. Co ciekawe, Mikołaj Tyszkiewicz, kanonik katedry wileńskiej, na dworze utrzymywał własną orkiestrę!

Obecnie na terenie dworu w Lubawie działa muzeum, które zachęca gości do zapoznania się z historią dworu, jak również ze stosowanymi tu kiedyś technologiami i produkcją. Turyści mają tutaj wyjątkową możliwość z bliska spojrzeć na technologie, które pełniły istotną rolę w życiu ówczesnego człowieka i jego rozwoju, w tym młyn wodny, dzięki któremu od wieków wytwarzano mąkę na chleb. Warto zauważyć, że w muzeum jest eksponowanych ponad dziesięć różnych procesów produkcyjnych, np. obróbka drewna, obróbka metalu, tkanie filcu, a nawet produkcja energii.

Dwór w Lubawie to bez wątpienia wyjątkowy zabytek architektury, krajobrazu i techniki. To jedyny taki dwór na Litwie, którego park technologiczny został w całości, tj. w 100% odremontowany. W muzeum działa nawet stuletnia turbina wodna! Fakt, że dwór w Lubawie pełni ważną rolę, potwierdza nagroda od „Europa Nostra”, organizacji o zasięgu europejskim, otrzymana w 2012 roku za szczególnie wysokiej jakości prace renowacyjne w muzeum i za najlepszy przykład zachowania dziedzictwa kulturowego.

Dojazd do dworu jest bardzo łatwy, gdyż budynek znajduje się w pobliżu Parku Europy. Jadąc drogą w kierunku na Malaty, na 21 kilometrze należy skręcić w kierunku Niemenczyna i podążać za znakami. Muzeum jest otwarte od kwietnia do października, a wizytę, zwłaszcza grupową, trzeba z góry uzgodnić telefonicznie.

Posiadłość dworu w Lubawie

Pochodzenie nazwy miejscowości jest ciekawe i zagadkowe. Uważa się, że nazwa jest związana ze słowami Lubowo, Lubów, Lubow, Lubów. Te słowa pochodzą od pruskiego słowa „liubas lub „szliubas”, czyli „miłość”, „ślub”. Mówi się, że wówczas społeczność pruska, uciekając przed wojnami, cofała się w głąb Litwy i zamieszkała w dolinie rzeki Gereja (dzisiaj Zalesia).

Posiadłość dworska w Lubawie harmonijnie wkomponowuje się w malowniczy krajobraz rzeki Zalesia. Zespół dworski składa się z 20 różnych budynków i systemu 7 stawów. Kiedyś działał tutaj browar piwny i wytwórnia lodu. Warto zauważyć, że generator prądu z młyna zaopatrywał wieś Lubawę w prąd na długo przed powszechną elektryfikacją.

Do dzisiejszych czasów przetrwał kamienny młyn wodny, oficyna z XVIII wieku, oranżeria, do której w chłodnej porze roku przenoszono rośliny nieodporne na mróz oraz siedem innych budynków. Po innych budynkach pozostało świadectwo w postaci fundamentów i resztek ścian. Oprócz muzeum urządzonego w młynie, zwiedzający mogą też obejrzeć oficynę i oranżerię.

Pod koniec XV wieku pierwszym właścicielem dworu był hrabia Olbracht Gasztołd, ważny działacz polityczny Wielkiego Księstwa Litewskiego i autor Pierwszego Statutu Litewskiego. Na przestrzeni 500 lat istnienia, historia właścicieli dworu kształtowała się w sposób dość burzliwy i zawiły, bo często dochodziło do zmian na skutek dziedziczenia i zawieranych małżeństw. Oprócz wymienionego Olbrachta, dwór należał także do rodziny Tyzenhauzów, Tyszkiewiczów, Golejewskich, Ślizeniów, a nawet Radziwiłłów. Do najznamienitszych właścicieli dworu należy zaliczyć Barbarę Radziwiłłównę oraz utalentowanego XIX-wiecznego rzeźbiarza Rafała Ślizenia.

Młyn wodny – muzeum

Lubawski młyn wodny na rzece Zalesia zbudowano już w XVI wieku. Do dzisiaj był przynajmniej dwukrotnie przebudowywany. Zbudowano go bardzo solidnie, dzięki czemu udało się wykonać renowację na wysokim poziomie i uchronić zabytek od zniszczenia. W 2011 roku w młynie otwarto muzeum dworu w Lubawie.

Młyn można porównać do przedsiębiorstwa przemysłowego, do zarządzania którego potrzebna jest wiedza z różnych dziedzin, takich jak wiedza o przyrodzie, podstawy budowy systemów wodnych, mechaniki, technologii młócenia, czy prowadzenia księgowości – to kilka najbardziej przydatnych umiejętności dobrego młynarza. Mówi się, że młynarze z dworu w Lubawie zawsze byli zdolnymi pracowitymi i szanowanymi obywatelami.

Muzeum utworzono z inicjatywy Gintarasa Karosa. Jest ono szczególnym pomnikiem kultury, historii i technologii, który ma na celu pokazać szerokiej publiczności starodawne procesy technologiczne. W tym celu prawie 500-letnie wyposażenie młyna zostało dokładnie i kompletnie odnowione. Udało się zachować najdrobniejsze szczegóły i oryginalne części, jak również użyć stare materiały i technologie. Spotkało się to z uznaniem w 2012 roku, gdy muzeum otrzymało nagrodę europejskiego stowarzyszenia „Europa Nostra”za najlepszy przykład zachowania dziedzictwa kulturowego, wykonując prace renowacyjne wysokiej jakości.

Można tutaj zwiedzić stałe ekspozycje, które prezentują romantyczną historię dworu, jego architekturę, oryginalne prace malarskie i autentyczne przedmioty dworskie: meble, porcelanowe naczynia, itp.

Adres : wieś Liubavas, gmina Riešė, rejon wileński

Dwór w Pikieliszkach

W rejonie wileńskim, przy skrzyżowaniu starej drogi do Malat i obwodnicy Niemenczyn-Mejszagoła-Jewie, leży wieś Pikieliszki. Od głównej drogi prowadzi aleja drzew liściastych, która wiedzie do perełki tej wioski – dworu w Pikieliszkach. Jednopiętrowy dwór w skromnym, klasycystycznym stylu wybudowano w XVIII wieku, a otacza go niewielki, ale robiący wrażenie, park pełen stuletnich drzew: dębów, brzóz, lip, klonów, itp.

Dworek stojący na północnym brzegu jeziora Zalesie (albo Pikieliszki) na niewielkim wzgórzu został uznany za zabytek architektoniczny i krajobrazowy o znaczeniu lokalnym i wpisany do rejestru zabytków Republiki Litewskiej w 1992 roku.

Dworek znajdujący się około 16 km od stolicy Litwy jest znany z tego, że od 1930 do 1934 roku jego właścicielem był Marszałek Józef Piłsudski. Pełnił funkcję letniej rezydencji, do której często zaglądały głowy państwa polskiego i ministrowie spraw zagranicznych. Warto także dodać, że Piłsudski obok dworku urządził nawet szkołę podstawową! Po śmierci Marszałka dworek nie pozostał długo w rękach jego rodziny, ponieważ w 1940 roku został znacjonalizowany, a po II wojnie światowej urzędowały tu różne instytucje, biuro PGR-u, wiejska sala taneczna, itd.

Obecnie dworek w Pikieliszkach jest wyremontowany i mieści się w nim miejscowa biblioteka, oddział Centralnej Biblioteki Samorządu Rejonu Wileńskiego. Corocznie na terenie dworu organizowane są dożynki rejonu wileńskiego, które gromadzą mieszkańców okolicznych miejscowości. Oprócz różnorodnych imprez, na pięknie zagospodarowanym terytorium można również organizować rodzinne imprezy.

Historia dworu w Pikieliszkach

Źródła pisane wspominają, że w pierwszej połowie XVIII wieku dwór należał do strażnika smoleńskiego Jana Medunecka, później do zakonu Wileńskiego św. Jerzego, a następnie do krewnych Medunecka. Bardzo grube ściany dworu i potężne piece kaflowe świadczą o tym, że dwór zaczęto stawiać w połowie XVIII wieku. Istnieją dane, które mówią, że ówczesna ziemia należała do szlacheckiej rodziny Pisanków.

Dworek w Pikieliszkach jest dość skromny, a jego elementy zdobnicze są subtelne i umiarkowane. Główne wejście zdobi portyk z kolumnami toskańskimi. Od południowej werandy nad brzeg jeziora prowadzi niewielka aleja ze schodkami. Park znajdujący się na posiadłości został prawdopodobnie zaprojektowany na początku XIX wieku, w okresie klasycyzmu.

Warto dodać, że właściciele dworu nie brali udziału w powstaniach w latach 1831 i 1863 i w ten sposób dwór uniknął konfiskacji, która była jednym ze sposobów państwa na przejmowanie ziemi i nieruchomości. Wówczas taki dwór mierzono i opisywano, jak również nakładano na niego adekwatny zakaz lub ograniczenie, czyli konfiskatę.

W 1930 roku dwór został nabyty przez Aleksandrę i Józefa Piłsudskich. Trzeba tu wyjaśnić, że kawaler orderu „Virtuti Militari” miał wówczas przywilej polegający na prawie otrzymania niewielkiego majątku dworskiego. Taki order otrzymał nie tylko ówczesny Marszałek Polski, ale również jego małżonka, więc razem dostali pozwolenie na nabycie szczególnie rozległego majątku, na który składało się 35 ha ziemi rolnej, 25 ha łąk i 73 ha jezior!

Piłsudski szczególnie polubił dwór w Pikieliszkach, który stał się jego letnią rezydencją w okresie międzywojennym. Stan dworu już wówczas był zły, więc wykonano remont generalny. Do zespołu dworskiego, oprócz głównego budynku dworu i otaczającego go parku, zaliczała się kiedyś jeszcze stajnia, po której pozostały ruiny. Mimo to, i dzisiaj turyści mogą podziwiać konie w zagrodzie urządzonej na terenie posiadłości.

Józef Piłsudski

Józef Piłsudski urodził się 5 grudnia 1867 roku w Zułowie, w rejonie święciańskim. Był czwartym z kolei dzieckiem z dwunastu. Rodzina Piłsudskich, jak większość rodzin szlacheckich w Polsce i na Litwie w tamtych czasach, wychowując dzieci, przywiązywała duże znaczenie do wartości patriotycznych i miłości do przeszłości.

Według badaczy, historia rodziny Piłsudskich wywodzącej się ze szlachty litewskiej była raczej typowa dla tamtych czasów. Wszyscy ulegli polonizacji, nie mówili po litewsku i pragnęli zjednoczenia z Polską. Mimo to, nie można było ich nazwać „prawdziwymi” Polakami, a raczej gente lituanus natione polonus(polskiej narodowości urodzeni na Litwie).

Józef Klemens Piłsudski ukończył Gimnazjum Wileńskie i wyjechał na studia medyczne do Charkowa. Tam zainteresował się ideami rewolucyjnymi „Narodnaja Wola”(„Wola Ludu”) i rozpoczął działalność socjalistyczną. W rezultacie został oskarżony o spisek, wyrzucony ze studiów i zesłany na Syberię na 5 lat.

Marszałek Piłsudski był osobowością kontrowersyjną. Twierdzono, że jego słowa i działalność w sferze polityki były ze sobą sprzeczne. Piłsudski aktywnie starał się o zjednoczenie Polski i Litwy, co według wielu osób popsuło stosunki między obydwoma krajami. W 1920 r. Piłsudski zaaranżował powstanie na Wileńszczyźnie, podczas którego zajął i przyłączył do Polski prawie jedną trzecią terytorium Litwy razem z Wilnem.

W 1920 roku Piłsudski, jako przywódca polityczny, również otrzymał laskę marszałkowską z ramienia armii i tytuł Pierwszego Marszałka Polski. Wyróżniał się ogromnymi ambicjami i wieloma wciąż niezrealizowanymi planami, a jednym z nich było stworzenie silnej unii wojskowej Europy środkowej i wschodniej pod nazwą Intermarium (Międzymorze). Taka unia, zawarta przez 9 ówczesnych państw regionu, mogłaby przeciwstawić się zbrojnie dwóm nieobliczalnym sąsiadom – Związkowi Radzieckiemu i Niemcom.

Marszałek Piłsudski został pochowany w 1935 roku na Wawelu, obok najwybitniejszych przywódców Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a jego serce, na jego własne życzenie, zostało pochowane na wileńskim cmentarzu na Rossie – w mieście jego młodości.

Adres : wieś Pikeliškės, gmina Riešė, rejon wileński

Centrum Rzemiosła Tradycyjnego na dworze Houwaltów w Mejszagole

Centrum Rzemiosła Tradycyjnego, znajdujące się w byłym dworku Houwaltów w miasteczku Mejszagoła, leży w odległości około 25 km na północny zachód od stolicy Wilna, przy drodze w kierunku Poniewież. Jest to główna atrakcja miasteczka, która gromadzi lokalną społeczność i oferuje ciekawą ofertę wszystkim gościom. Klasycystyczny dworek Houwaltów, stojący u stóp wzgórza zamkowego, jest obiektem chronionym. Uważa się go za zabytek o znaczeniu lokalnym.

Misją Centrum Rzemiosła Tradycyjnego jest zachowanie tradycji, zwyczajów i dawnego rzemiosła regionu wileńskiego. W celu kontynuować rzemiosło, prezentuje się je gościom centrum i organizuje specjalne zajęcia adresowane do dzieci i dorosłych. Osobom, które pragną bliżej poznać sztukę i kulturę ludową, poleca się spotkania z rzemieślnikami i działaczami kulturalnymi oraz kiermasze rzemiosła, podczas których można nabyć tradycyjne wyroby ręczne i przysmaki.

W dworku Houwaltów, oprócz Centrum Rzemiosła Tradycyjnego, znajduje się także Dom Kultury w Mejszagole, biblioteka miejska i sala koncertowa. Istnieje możliwość wynajmu nowoczesnej sali konferencyjnej oraz zakupu drobiazgów w tutejszym sklepiku z pamiątkami.

Starodawne rzemiosła

W Centrum Rzemiosła Tradycyjnego gromadzą się mistrzowie sztuki ludowej, którym zapewniane są warunki do pracy, wystawiania swoich prac i nauczania rzemiosła. Centrum stworzyło zaplecze techniczne do wykonywania rzemiosła oraz przygotowało specjalne pomieszczenia warsztatowe. W planach jest nie tylko wsparcie lokalnych rzemieślników, lecz również nawiązanie współpracy z mistrzami z zagranicy. Centrum wspiera też osoby, które chciałyby uzyskać certyfikat rzemieślnika.

Artyści ludowi oraz znawcy lokalnego folkloru gościom centrum oferują różne zajęcia edukacyjne. Ponad dziesięciu specjalistów różnych rzemiosł pomaga dzieciom i dorosłym zapoznać się z praktycznym rzemiosłem i zgłębić jego subtelności. Rzeźbiarz w drewnie, mistrzyni wycinanek, wytwórczyni mydła, stolarz – wszyscy chętnie dzielą się swoją wiedzą praktyczną. Poza tym, chętnych zaprasza się do nauki lania świec, plecenia ze słomy, przędzenia wełny lub udziału w warsztatach ceramicznych. Każda zainteresowana osoba może poznać unikalną dla regionu wileńskiego sztukę zaplatania palm wielkanocnych, jak również dowiedzieć się o tradycyjnych potrawach świątecznych i zwyczajach lokalnych.

Wspólnota Mejszagoły

O Mejszagole pierwszy raz wspomina się w źródłach pisanych już w 1254 roku. Od XIV wieku jej teren należał do władców litewskich. Zamieszkiwał go wielki książę Olgierd. Po kilku wiekach Mejszagoła przeszła w ręce szlacheckie.

Do wspólnoty Mejszagoły należy dzisiaj około 1800 mieszkańców, którzy aktywnie pielęgnują pradawne tradycje i kulturę. W celu zachowania i przekazania następnemu pokoleniu historyczno-kulturalnego spadku tego regionu wspólnymi staraniami społeczności w Mejszagole i samorządu rejonu wileńskiego otrzymano wsparcie w postaci funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, które zostały przeznaczone na renowację dworku Houwaltów i przystosowanie go do potrzeb społeczności.

Wyremontowany w 2016 roku klasycystyczny dworek Houwaltów jest centrum kulturalnym Mejszagoły, w którym nie brakuje zajęć i rozrywek. Mieszkańcy uczestniczą w nim w różnych imprezach i festiwalach. Grupy artystyczne w Mejszagole w końcu mają przestrzeń do prób i koncertów w chłodne, zimowe dni. Podczas świąt kalendarzowych zespoły wokalne i taneczne przedstawiają lokalne perełki folkloru. Co więcej, tradycyjnie co roku latem organizowane jest święto wzbogacające kulturę i tradycje miasta.

Wspólnota Mejszagoły z powodzeniem wdraża w życie różne projekty. Jednym z nich było założenie klubu gospodyń, w którym panie domu dzielą się doświadczeniami kulinarnymi, wydając książkę z przepisami w wersji papierowej i elektronicznej.

Historia dworu Houwaltów

Źródła historyczne informują, że okolice Mejszagoły były zamieszkane już w czasach wielkiego księcia Olgierda, w pierwszej połowie XIV wieku, około 100 lat wcześniej niż obecna stolica Litwy. Olgierd zmarł tutaj w 1377 r. Przez długi okres teren należał do władców tych ziem, później przeszedł w ręce magnatów litewskich, Sapiechów, a następnie w ręce Tyzenhauzów. Od końca XVIII wieku właścicielami była szlachecka rodzina Houwaltów, która zamieszkiwała dwór do wybuchu drugiej wojny światowej.

Hrabia Onufry Houwalt w 1806 roku zapoczątkował budowę dworku w stylu klasycystycznym. Autorem projektu był znany architekt, profesor Uniwersytetu Wileńskiego, Mikołaj Anioł Szulc. Niestety, po jego śmierci, projekt został zrealizowany tylko częściowo. Prace budowlane udało się zakończyć wnukowi Onufrego, Witoldowi Houwaltowi, dopiero pod koniec XIX wieku.

Przeznaczenie dworu Houwaltów po drugiej wojnie światowej cały czas zmieniało się. Podczas wojny schronili się w nim lokalni mieszkańcy, a później, po zmianie systemu, zamieszkali go dzierżawcy kołchozu, w który przekształcono majątek Houwaltów. Niedługo po tym, w dworze otwarto administrację kołchozu, a po odzyskaniu przez Litwę niepodległości – szkołę średnią im. Wielkiego Księcia Litewskiego Olgierda.

Gdy szkołę przeniesiono w inne miejsce, dworek nabrał znaczenia społeczno-kulturowego – otwarto w nim bibliotekę miejską i zaczęła gromadzić się w nim społeczność oraz działacze społeczni. Dzisiaj ponad dwustuletni dwór Houwaltów jest miejscem pielęgnacji dziedzictwa kulturowego, artystycznego i narodowego.

Adres : ul. Algirdo 4, Maišiagala, gmina Maišiagala, rejon wileński