Kościół i Klasztor Św. Michała Archanioła w Szumsku

Około 32 km na wschód od Wilna, przy granicy z Białorusią, leży niewielkie miasteczko, którego centrum zdobi późnobarokowy zespół architektoniczny. Na niewielkim wzgórzu, wśród bujnej zieleni, stoi Kościół Św. Michała Archanioła w Szumsku i zespół klasztoru Dominikanów. Na teren klasztoru droga wiedzie przez dzwonnicę, która jest jednocześnie bramą. Spacerując w tym spowitym spokojem i szczególnie zadbanym otoczeniu, można zapoznać się z ciekawą historią tego miejsca oraz obejrzeć stojące tu kapliczki słupowe, dzieła sztuki, itp.

Biały murowany budynek kościoła Św. Michała Archanioła zachwyca swoim późnobarokowym i wczesnoklasycznym stylem. To masywny, symetryczny kościół bez wież z oryginalnie zachowanym zdobieniem głównej fasady oraz oknami łukowymi w głębokich niszach. Teren jest ogrodzony kamiennym murkiem, w który harmonijnie wkomponowano dzwonnicę z bramą.

Wystrój wewnętrzny posiada typowe cechy stylu Dominikanów: na ołtarzach znajdują się rzeźby ukrzyżowanego Chrystusa, ponieważ członkowie zakonu Dominikanów za bardzo ważne uznają rozważanie męki Jezusa. Ściany kościoła są dość obficie udekorowane freskami, góruje malarstwo iluzjonistyczne, które było szczytowym wyrazem spektakularnej przestrzenności w malarstwie barokowym. Za pomocą specjalnych teatralnych efektów osiągano efekt iluzji, jakby nie były to malowidła, ale żywe obrazy. Tą techniką namalowano trzy ołtarze znajdujące się w kaplicach oraz obrazy na ścianach bocznych.

Główny ołtarz kościoła w Szumsku zdobi ekspresywny obraz z XVIII wieku, zatytułowany „Św. Archanioł Michał”. Jest to obraz sztalugowy o dynamice barokowej, przedstawiający koniec zwycięskiej walki Archanioła z szatanem.

Obecnie kościół Św. Michała Archanioła w Szumsku oraz klasztor Dominikanów są po remoncie i należą do dziekanatu w Nowej Wilejce. Msze święte odprawiane są tylko po polsku.

Świadectwo historii

Pod koniec XVII wieku prace budowlane przy kościele zainicjowali właściciele dworu, Mikołaj i Helena Szumscy, którzy całościowo wspierali budowę, wówczas drewnianego, kościoła. Co ciekawe, miejscowość wcześniej nazywano Polany, ale nowi właściciele zdecydowali się nadać jej swoje nazwisko.

Zaraz po rozpoczęciu prac nad kościołem, rodzina Szumskich zainicjowała powstanie klasztoru, sprowadzając mnichów z zakonu Dominikanów. Źródła historyczne poświadczają, że Szumscy po kilku latach zapisali klasztorowi całe miasteczko!

Dzisiejszy murowany kościół Św. Michała Archanioła zaczęto budować około 100 lat później, tj. w XVIII wieku. Po 20 latach prac, dwukondygnacyjny budynek klasztoru z drewna na planie kwadratu został połączony z kościołem. W 1789 roku kościół wyświęcono pod wezwaniem św. Michała Archanioła. Co ciekawe, bracia Dominikanie przy kościele prowadzili szkołę parafialną i szpital – w ówczesnych czasach był to rodzaj przytułku pielęgnacyjnego dla ubogich.

W historii kościoła i klasztoru nie uniknięto katastrof. Na początku XIX wieku francuskie wojska zdewastowały zabytkowe budynki, szczególne spustoszenie wyrządzając klasztornej bibliotece. Nieco później, za czasów agresywnej antykatolickiej polityki carskiej Rosji, doprowadzono do zamknięcia klasztoru, kościół zamieniono na cerkiew, a wiernych pod przymusem zapisano jako prawosławnych. W tym czasie najbardziej ucierpiał wystrój wnętrza i detale wykończeniowe, np. rozbito barokowe woluty (elementy dekoracyjne) w górnej części głównej fasady.

Co więcej, w tajemniczy sposób zaginął słynący z cudów, zdobiony pozłacanymi i srebrnymi elementami, obraz Najświętszej Maryi Panny.

Kościół Św. Michała Archanioła w Szumsku i klasztor Dominikanów przywrócono społeczności katolickiej dopiero w czasie I wojny światowej. Niestety, za czasów komuny, zabudowania przekazano lokalnemu państwowemu gospodarstwu rolnemu w Szumsku, co przyczyniło się do jeszcze większej dewastacji, np. rozkradziono wszystkie piece kaflowe, połamano drewniane schody, powybijano wszystkie okna i powyrywano framugi.

Dzwonnica i kapliczki

Jesu in te confido– tak brzmi łacińskie zdanie uwiecznione w dzwonnicy, co znaczy „Jezu, ufam Tobie”. Takie słowa witają każdego gościa odwiedzającego kościół Św. Michała Archanioła, zachęcając go do chwili skupienia. Brama wjazdowa dzwonnicy jest wkomponowana w mur otaczający zespół zabudowań i znajduje się naprzeciw głównego wejścia do kościoła.

W zespole kościelnym w Szumsku na gości czeka kapliczka słupowa z XIX wieku, która stoi na podwórku kościoła. Kapliczka ta posiada umieszczone tablice pamiątkowe rodziny Kamińskich i Felicji Sventickiene. Spacerując po starannie zadbanym terenie ogrodu klasztornego, można natknąć się na kapliczkę, którą zdobią majoliki Fatimy i Św. Antoniego. Majolika to specjalny styl dekoracyjny ceramiki, który pochodzi z Majorki.

Zakon Dominikanów

Dominikanie, zwani także Braćmi Kaznodziejami, to zakon założony na początku XIII wieku przez pochodzącego z Hiszpanii Dominika de Guzmana. Słowo „Dominicanis” z łaciny znaczy„Psy Pana”, dlatego jednym z symboli zakonu został biały pies z czarnymi plamami, trzymający w pysku pochodnię, tj. symbol zdobywania i przekazywania wiedzy.

Dominikanie, wiodący kontemplatywny styl życia, zakładają szkoły i uniwersytety, na których wykładają. Ich głównym celem jest nauka oraz głoszenie ewangelii i słowa Bożego. Inne często używane symbole Dominikanów to: lilia, księga, różaniec, gwiazda i chleb. Co ciekawe, lilia w filozofii chrześcijańskiej jest kojarzona z czystością, nieskazitelnością, zmartwychwstaniem i Maryją Panną.